Op de hoogte blijven van onze laatste nieuwsitems en ontwikkelingen? Volg onze LinkedIn pagina
Binnen de overheid wordt veel gesproken over maatwerk. Discussies over definities, argumenten waarom en wanneer je het wel (of juist niet) moet toepassen. Het moeilijkst is het toepassen in de praktijk. Het Instituut voor Publieke Waarden (IPW) heeft een manier gevonden om maatwerk vooral te doen. De hiervoor ontwikkelde Doorbraakmethode is praktisch, maar gaat ook de discussie niet uit de weg. Het helpt om het juiste gesprek op het juiste moment met de juiste mensen te voeren.
Tekst: Karin Tempelaar (communicatieadviseur VDP)
Het Grote Doorbraakboek over IPW's Doorbraakmethode
In dit artikel bespreek ik Het Grote Doorbraakboek, het boek over de Doorbraakmethode. Daarbij volg ik de lijn van het boek en ga ik eerst in op het waarom en daarna de methode zelf. Ik sluit af met een aantal observaties, onder andere gebaseerd op de workshop over deze methode tijdens onze VDP Tweedaagse.
Om de noodzaak van de Doorbraakmethode te onderbouwen, gaat het boek eerst in op de vraag wanneer maatwerk nodig is. De schrijvers werken hierbij met een rekenvoorbeeld voor het aantal huishoudens dat beroep doet op (het wijkteam van) de gemeente. Voor huishoudens met weinig problemen is meestal maar weinig hulp of ondersteuning nodig. Vaak gaat dat binnen de standaard dienstverlening redelijk goed.
Maar als een huishouden meer problemen heeft, dan groeit ook het aantal instanties waarmee het huishouden te maken heeft. En daarmee het aantal wetten, regels, protocollen en procedures die van toepassing zijn. De kans wordt dan ook steeds groter dat regels elkaar tegenspreken of dat de ruimte in het ene protocol ingaat tegen de regels van een andere procedure. En daar hebben mensen – vooral in huishoudens die al veel problemen hebben – last van.
In Het Grote Doorbraakboek gaan de schrijvers er daarom vanuit dat
“Maatwerk pas nodig [is] wanneer de standaard leidt tot ongewenste effecten.” (p.11)
De Doorbraakmethode is ontwikkeld om die onbedoelde en ongewenste effecten van het beleid voor de inwoners te compenseren. En vooral ook om te bepalen wat eerst moet. Om te prioriteren gaat de methode uit van de piramide van Maslow: eerst zorgen voor de primaire fysieke behoeften en voor bestaanszekerheid, dan voor sociale behoeften en erkenning en tot slot voor zelfontplooiing. Dit voorkomt dat de mensen in het huishouden en de betrokken hulpverleners steeds op hetzelfde punt vastlopen.
Dat mensen in ons land moeten kunnen rekenen op gelijke behandeling is vastgelegd in artikel 1 onze Grondwet. Je kunt daarom niet zomaar uitzonderingen maken, hoe graag je iemand wilt helpen. Tegelijk is het ook belangrijk om je te realiseren dat sommige situaties wel hetzelfde lijken, maar het niet zijn.
De Doorbraakmethode gaat ervan uit dat de afweging over de specifieke situatie van het huishouden expliciet wordt gemaakt. En dat in alle wetten en regels die van toepassing zijn, de ruimte wordt gezocht die nodig is voor de doorbraak. Zo wordt de legitimiteit van de doorbraak onderbouwd.
Waardendriehoek: betrokkenheid, legitimiteit en rendement (bron: IPW)
De legitimiteit wordt afgewogen met het rendement ervan en de betrokkenheid van de mensen in het huishouden bij de doorbraak. En met dat laatste begint de methode zelfs, zodat niet de logica van het systeem of regels maar de logica van de inwoner gevolgd wordt.
De waarde ‘rendement’ gaat over de financiële waarde van de doorbraak. Dit laat zien hoe de oplossing te betalen is en zet dit af tegen de huidige situatie en het dreigende scenario (oftewel, wat het kan gaan kosten als je niets doet). De manier waarop de Doorbraakmethode het rendement bij de oplossing betrekt, maakt alle maatschappelijke kosten zichtbaar. Niet alleen de kosten die op de begroting van de gemeente voorkomen.
Het tweede deel van Het Grote Doorbraakboek neemt je stap voor stap mee door de methode. Elke stap wordt uitgelegd met één of meer casussen en de tips maken het superpraktisch.
De zes stappen zijn:
Huishouden en situatieschets
De bedoeling is om kort te schetsen wat het probleem is en wat de situatie is. Geen uitgebreide analyse, maar focus op “de dingen die knellen in het hier en nu” (p.40).
Toekomstperspectief
Uitgangspunt voor deze stap is de logica van de inwoner. Het gaat om diens toekomst, niet om wat vanuit het systeem het meest handig of verstandig lijkt.
Doorbraak
Hierbij gaat het erom te benoemen welke hindernis het toekomstperspectief in de weg zit, waardoor het doel niet bereikt kan worden. En welke extra – niet-standaard – dienst geleverd moet worden om dit op te lossen. Of zoals de schrijvers zeggen: “Er is iets nodig om de situatie waar zij al jaren in zitten te doorbreken” (p. 43).
Overzicht
Deze stap beschrijft wat er nodig is om het toekomstperspectief te bereiken. Wat de inwoner zelf moet doen en welke hulp of behandeling nodig is door anderen.
Onderbouwen met de waardendriehoek
Deze stap is belangrijk om willekeur te voorkomen en krijgt daarom de meeste aandacht van alle stappen. De drie waarden betrokkenheid, legitimiteit en rendement zijn even belangrijk. Ze moeten allemaal onderbouwd worden en vervolgens met elkaar afgewogen worden.
Actieplan
De laatste stap beschrijft concreet wie wat gaat doen om de doorbraak mogelijk te maken en wat er daarna moet gebeuren. Daarbij is ook aandacht voor een vangnet of een plan B voor als de doorbraak niet werkt.
Er zijn meer methodes om maatwerk uit te voeren en de Doorbraakmethode is er een van. Als VDP merken we dat deze methode breed gedragen wordt. Dat komt onder andere doordat het goed uitgewerkt en praktisch toepasbaar is. Het geeft een kader voor maatwerk, dat je niet zozeer aanzet om buiten de lijntjes te kleuren, maar vooral helpt om de ruimte binnen de lijntjes zo effectief en creatief mogelijk te gebruiken.
Tijdens de Tweedaagse in Maastricht over een Andere kijk op de menselijke maat gaf Marc Peters van de gemeente Almelo een workshop over zijn ervaringen met de Doorbraakmethode. Hij vertelde over allerlei praktische voorbeelden, die te vergelijken zijn met de uitgewerkte casussen in het derde deel van Het Grote Doorbraakboek. De deelnemers aan de workshop waren hiervan onder de indruk.
Bron: IPW
Waar de deelnemers aan de workshop moeite mee hadden, was de grote nadruk die soms op het rendement wordt gelegd. Want hoe mooi het ook is als je €40.000 weet te besparen, het gaat uiteindelijk om kinderen die bij hun ouders kunnen blijven, mensen die een uitweg uit een leven met schulden kunnen vinden of weer een fijne plek hebben om te wonen. Wat hen betreft zou de uitkomst voor de mensen meer centraal mogen staan.
Het boek zet daar tegenover dat de financiële waarde van een oplossing “voor veel bestuurders en managers in toenemende mate belangrijk [is]” (p. 28). Juist omdat de verzorgingsstaat onbetaalbaar dreigt te worden en je als gemeente met het beschikbare geld zoveel mogelijk mensen probeert te helpen. Als het ook nog bespaart, dan is het gemakkelijk om in de uitvoeringspraktijk de ruimte te krijgen voor maatwerk.
Het zijn perspectieven die misschien nooit helemaal bij elkaar komen. Maar door ze vanuit de waardendriehoek in een doorbraakplan met elkaar te verbinden, houden ze elkaar ook niet gevangen. En krijgen mensen de kans om de doorbraak te bereiken die ze zo nodig hebben. Dat resultaat is natuurlijk fantastisch, vonden ook de deelnemers.
Wanneer je in jouw gemeente aan de slag wilt met de Doorbraakmethode, kun je om te beginnen Het Grote Doorbraakboek lezen. Dit is verkrijgbaar via de (online) boekhandel. Op de website van de Doorbraakmethode staan tools en informatie over het werken met de methode.